"Темір және оның қосылыстары" тақырыбына PISA- тапсырмаларын қолдану

№ 20 Ш. Құдайбердиев атындағы жалпы орта мектебінің химия пәнінің мұғалімі Бисенова Улдай Султанбековна

Еңбек өтілі 28 жыл

• “ ТЕМІР ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫ” тақырыбына Pisa тапсырмаларын қолдану

• PISA тапсырмаларын орындай отырып оқушылар темір және олардың қосылыстарының адам өміріндегі маңызын түсінеді, игерген білімдері мен дағдыларын өмірлік жағдайда қолдана алады.

• Оқушыларға темірдің периодтық жүйедегі орнын,атом құрылысын,физикалық және химиялық қасиеттерін, алынуын, адам ағзасындағы қызметін, қосылыстары мен минералдары жайында түсінік бере отырып,толықтай мағлұмат беру және оқушылардың ойлау,есте сақтау қабілеті мен пәнге қығызығушылығын арттыру .

Темір және олардың қосылыстары тақырыбына PISA тапсырмасын кіріктіре отырып, оқушылардың алған білімдерін шынайы өмірде қолдану дағдыларын қалыптастыру, оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту

Күтілетін нәтиже:

• Оқушы өз бетінше жұмыс істейді, топта жұмыс істеу дағдылары қалыптасады.
• Алған білімдерін шынайы өмірде қолдана алады.
• Өз пікірін білдіруге, ойын дәлелдеуге үйренеді.
• «Темір және оның қосылыстары» тақырыбына біз PISA тапсырмаларын кіріктіріп отырсақ, онда оқушылар функционалдық сауатын дамытып қана қоймай, жасөспірімнің алған білімін өмірлік жағдайда тиімді пайдалана алатын болады.

К

ТЕСТ ТАПСЫРМАСЫ

• 1.Алюминийді таза күйінде алғаш рет қашан, қандай ғалым алған? A ) Велер,1827ж ; В ) Аррениус,1887ж ; С ) Дэви,1809ж ; D ) Берцелиус,1861ж ; Е)Либих,1843ж .
• 2.Алюминий қосылыстарында қандай тотығу дәрежесін көрсетеді? А) +2; В) +4 С) +3 D) +1 Е) +6
• 3. Қандай формула алюминийдің гидроксидіне сәйкес келеді? А) АІ Н 3 В) АІ 2 О 3 С) АІ 2 (SО 4 ) 3 D) АІ(ОН) 3 Е)NаАІО 2
• 4.Алюминийдің генетикалық қатары
• А) АІ→АІ 2 О 3 → Н 3 АІО 3 → Nа 3 АІО 3 В) АІСІ 3 → АІ 2 О 3 →АІ→ АІ(ОН) 3 С) АІ(ОН) 3 → АІ 2 О 3 → АІСІ 3 →АІ D) АІ 2 О 3 →АІ→ АІ(ОН) 3 → АІСІ 3
• Е)АІ→ АІСІ 3 → АІ(ОН) 3 → АІСІ 3

5.Химиялық реакцияларда алюминий атомы ... болады А)тотықсыздандырғыш В)электрондарды тартып алады С)электрондарын бермейді және электрондарды қосып алмайдыD)тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш Е) тотықтырғыш 6. Алюминий карбидінің құрамына кіретін көміртектің тотығу дәрежесі: А) +2 В) +4 С) 0 D) - 4 Е) -2 7. 2 моль алюминий гидроксиді мен 1 моль күкірт қышқылы әрекеттескенде түзілетін тұз : А) алюминий гидросульфаты В)алюминий сульфиті С) алюминий гидроксосульфаты D) алюминий дигидроксосульфаты Е)алюминий сульфаты 8. Алюминий гидроксиді барлығымен әрекеттесетін заттар тобы A) ZnO,РН 3 ,НСІ В)NаCI ,NН 3 ,SО 2 С)НNO 3 ;СО 2 ,Н 2 S D)SО 3 ,NаОН,НNО 3 Е)К 2 S,НСІ,Fе.

Үй тапсырмасын тексеру

1. Алюминийдің периодтық жүйедегі орны айтып түсіндіріңдер?

2.Металл алюминийді тұрмыста қолдану оның қандай физикалық қасиеттеріне негізделген?

3.Неліктен сілті ерітінділерін алюминий ыдыста сақтауға болмайды?

4. Алюмотермия деген не? Ол қандай металдарды алуға үшін қолданылады?

1- тапсырма

Кесілген алма неліктен қараяды?

а) құрамында металл болғасын

б) құрамында темір болғасын

в) құрамында көміртегі болғасын

г) құрамында мыс болғасын

• 1-кезең: Қызығушылықты ояту. Латын тілінен аударғанда «камал» дегенді білдіреді.Бұл металл табиғатта кең таралған жер қыртысында көптеген минералды кендері бар. Оның тұздары теңіз суларында бар,тіптен мұхит түбінде бай табиғи шөгінділері кездеседі.Адамның денесінде 4- 4,5 г болады. Таза түрінде метеориттердің құрамында болады.Оны ертеде «аспан тасы» деп атаған.
• Бұл қай металл?

• Жаңа сабақ: Бүгінгі сабақты ақын Қадыр Мырза-Әлінің мына өлең жолдарымен бастайық:
• Балалықпен байқамаппын, ол кездерде аңғалмын,
• Менделеев кестесіне қарап кеше таң қалдым.
• Таң қалдым да,жасырайын несіне
• Химия емес, осы кесте салды өмірді есіме
• Темір дейміз, темірдің де кезі өткен,Кезі өтпесе тұрар ма еді 26 кезекте,-дегендей бүгінгі сабағымыздың тақырыбы
• «Темір және оның қосылыстары ».

2-кезең: МАҒЫНАНЫ ТАНУ :

” Білемін. Білгім келеді. Үйрендім” кестесін толтыру

ПОСТЕР ҚОРҒАУ

1-топ: Темірдің периодтық жүйедегі орны ,атом құрылысы және табиғатта таралуы

2-топ: Темірдің алынуы мен физикалық қасиеттері

3-топ: Темірдің химиялық қасиеттері мен қосылыстары

1-топ:Электрондық формуласы:

1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 6 4s 2

4s 2

3d 6

3p 6

3s 2

2p 6

2s 2

1 s 2

Темір химиялық реакцияларда 2 немесе 3 электрон беріп, өзінің тұрақты қосылыстарында +2 және +3 тотығу дәрежелерін көрсетеді:

Fe 0 – 2 e Fe 2+

Fe 0 – 3e Fe 3+

Темірдің тотығу дәрежесі +6 ( K 2 FeO 4 – калий ферраты) болатын тұрақтылығы төмен қосылыстары белгілі.

• Қан азаюының алдын

алу үшін картоп, алма,

өрік, қара бидай

нанының және тәтті

көкөністердің маңызы

өте зор. Мұнда

кездесетін байланысқан

күйіндегі темір қанның

қызыл түсін сақтап,

гемоглобиннің

төмендеуіне жол бермейді.

Радиация әсерінен гемоглобин

синтезделмесе,адам ақ қан ауруына

шалдығады.Медицинада темірдің

дәрілік препараттары,изотоптары

Fe 52 , Fe 55 , Fe 59 зерттеу кезінде

индикатор ретінде қан ауруын

анықтауға қолданылады.

2-топ:Өнеркәсіпте алынуы:

Темірді 3 түрлі әдіспен алуға болады:

Пирометаллургиялық әдіспен:

• оксидінен тотықсыздандыру арқылы:

Fe 2 O 3 + 3H 2 = 2Fe + 3H 2 O

• соның ішінде алюминтермиялық әдіспен:

Fe 2 O 3 + 2Al = Al 2 O 3 + 2Fe

• және көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздан - дыру арқылы:

Fe 3 O 4 + 4CO = 3Fe + 4CO 2

Back

• Физикалық қасиеттері :

• - Темірдің балқу температурасы-

+ 1539 ° С

- Оның тығыздығы-

7,87г/см 3

- Қаттылығы – 4,6

Next

3-топ:Химиялық қасиеттері:

I. Жай заттармен әрекеттесуі:

• Темір оттекте жанғанда екі тотығу дәрежесін де (+2, +3) көрсетеді, ұшқын шашыратып жанады:

3 Fe + 2O 2 = Fe 3 O 4

• Ылғалды ауада тат түзеді:

4 Fe + 2H 2 O + 3O 2 = 4Fe(OH) 3

Белсенді бейметалдар темірді тотықтырады:

2 Fe + 3Cl 2 = 2Fe Cl 3

Fe + S = FeS

3Fe + C = Fe 3 C

II. Күрделі заттармен әрекеттесуі:

• Қатты қыздырылған темір су буымен әрекеттеседі :

Fe + H 2 O = FeO + H 2

• Концентрлі азот және күкірт қышқылдарында темір енжарланады, өйткені ерімейтін қосылыстардың қорғағыш қабатшасымен қапталады.
• Сұйылтылған азот және күкірт қышқылдарымен әрекеттесіп, темір тотықсызданады:

Fe + 4HNO 3( сұйық ) = Fe(NO 3 ) 3 + NO + 2H 2 O

Fe + H 2 SO 4( сұйық ) = FeSO 4 + H 2

• Темір белсенділігі төмен металдарды олардың тұздарынан тотықсыздандырып, ығыстырып шығарады:

Fe + CuCl 2 = FeCl 2 + Cu

Темірдің таттануы оттектің әсерінен болады.

2Fe 0 + 2H 2 O + O 2 0 = 2Fe (OH) 2

Тотықсыздандырғыш 2Fe 0 -2e - 4 2

Тотықтырғыш O 0 +2e - 2 1

Оттек молекуласы темірді алдымен Fe +2 , содан кейін Fe +3 катионына айналдырады:

4Fe(OH) 2 + 2H 2 O + O 2 o → 4Fe(OH) 3

Тотықсыздандырғыш Fe +2 - e – → Fe +3 1 4

Тотықтырғыш O 2 0 +4e- → 2O -2 4 1

Темірдің таттануына PISA тапсырмалары:

• 1-тапсырма:ТЕМІР ЫЛҒАЛ ЖЕРДЕ АУА ҚАТЫСЫНДА ТОТ БАСАДЫ. ТӘЖІРИБЕГЕ АЛЫНҒАН 4-ЖАҒДАЙДЫҢ ҚАЙСЫСЫНДА ТАТ ТҮЗІЛЕДІ ?

• А ) 1-ші және 2-ші тәжірибеде тат түзіледі.
• В ) 1-ші және 4-ші тәжірибеде тат түзіледі.
• C) 2-ші және 3-ші тәжірибеде тат түзіледі.
• D )3- ші және 4-ші тәжірибеде тат түзіледі.

иә/жоқ

Айналуларды жүзеге асырыңдар:

1)Ғе→Ғе 2 О 3 →ҒеСІ 3 →Ғе (ОН) 3

2) Ғе→ҒеСІ 2 →Ғе (ОН) 2 →Ғе О → Ғе SO 4

• 3) Мыс сулфатының ерітіндісіне темір шегені салғанда массасы 16,5 грамм артса, оның бетін қанша мыс қонды?

Венн диаграммасы

• F е

• АІ

БАҒАЛАУ: Сабақ мазмұны 1-топ 2-топ 3-топ 1.Үй тапсырмасы 2.Тест 3.Постер қорғау 4.Тапсырмалар 5. Pisa тапсырмасы 6.Теңдеу жазу,есеп шығару

• Сонымен темір – қазіргі заманғы

техниканың маңызды металы. Бұл орташа белсенді металл; тотығу дәрежесі +2 және +3 қосылыстар түзеді. Темір табиғатта үлкен роль

атқарады. Көбінесе, шойын және болат құймалары түр і нде қолданылады.