Сабақтың тақырыбы: "Анықтауыш" (6 сынып)

Пәні: қазақ тілі күні: 16.11.2015 сыныбы: 8ә,в

Сабақтың тақырыбы: Анықтауыш

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: оқушылардың анықтауыш туралы лингвистикалық білімдерін кеңейту, синтаксистік талдау жасау дағдыларын дамыту, жаттығу жұмыстары мен қосымша тапсырмалар арқылы бекіту.

Дамытушылық: оқушылардың таным қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, ауызша және жазбаша тіл мәдениетін дамыту.

Тәрбиелік: оқушылардың эстетикалық сезімдерін ояту, ана тілді сүюге, елжандылыққа, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: аралас сабақ

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдіс -тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, талдау.

Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты үлестірмелі қағаздар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі:

1.Оқушылармен сәлемдесу.

2.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

3.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.

ІІІ Білім тексеру:

Терме диктант.

1. Тапқыр сөз тауды төңкерер. 2. Бұлбұлды әні үшін асырайды.

3.Адаспаймын деген жігітті қараңғы түн адастырады. 4. Қалың орманды аралап жүрген бір аю бал арасына кез болыпты.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

1. Ереже жаттау

2. -жаттығулар.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Тұрлаусыз мүшелердің екінші бір түрі – анықтауыш. Ол көбінесе зат есімнен болған мүшелерді сын, сапа, сан-мөлшер, иелік жағынан сипаттайды.

Анықтауыш сөйлеген сөзімізге көрік, өң береді. Көркем шығармадағы табиғат көрінісін адам келбетін, мінез-құлқын суреттеуде анықтауыш ерекше орын алады. Мысалы: Қыс бойы сұрапылдың ойнағы болған белес-белес елсіз Итжан ақ көрпесін серпіп тастап, көк торғынға оранып жатыр.

Анықтауыштың негізгі белгілері.

Зат есімнен болған мүшені сындық, сандық, иелік жағынан сипаттайды.

Соған сәйкес негізгі сұраулары: қандай? қай? қанша? неше? кімнің? ненің? Ілік септіктегі сөздер анықтауыш болады.

Өзі анықтайтын мүшесімен қабыса, матаса байланысады.

Сөйлемде зат есімнен не заттанған басқа сөз таптарынан болған мүшені сындық, сандық, иелік, қатыстық жағынан сипаттайтын тұрлаусыз мүшені анықтауыш дейміз.

Анықтауыш болатын сөз таптары.

1. Сын есім. Мақсұт күріштің жапырағындағы мөлдір шықты байқады

2. Зат есім. Құрылысшы қыз көміршілер қаласына абыроймен оралды.

3. Сан есім. Қазір зәулім мектепте алты жүз бала оқиды

4. Есімдік. Сіздің бар шығармаңыз осы үйден табылады.

5. Етістіктің есімше түрі. Екі ұшқыш келген шаруаларын баяндай жөнелді.

6. Ілік септік жалғаулы сөздер. Баймақан Жомарттың кабинетіне кірді.

Анықтауыш та құрамына қарай дара және күрделі болады. Дара анықтауыш бір сөзден болады.

Мысалы: Осы жиынға сәлем айтқан – Зередей аналары екен.(М.Ә.)

Күрделі анықтауыштың құрамында екі я одан да көп сөздер болады.

Мысалы: Кеңсенің сыртындағы кішкене қақпадан кіріп, екі бөлмелі үйге келдік.

Бұл сөйлемде кеңсенің сыртындағы деген күрделі анықтауыш, ол негізгі сөз (кеңсенің) бен көмекші есімнің (сыртындағы) тіркесінен жасалған, екі бөлмелі деген күрделі анықтауыш сөз тіркесінен (сан есім мен сын есімнің тіркесінен) жасалған.

Күрделі анықтауыштың жасалуы.

1. Сөз тіркесінен болады.

2. Күрделі сын есім, сан есім және етістіктен болады.

3. Негізгі сөз бен көмекші сөзден болады.

Үйірлі анықтауыштар құрамындағы сөздер іштей сөйлем мүшелеріне талданатын тәрізді көрінеді, бірақ оларды сөйлем мүшелеріне талдауға болмайды. Өйткені бәрі бірігіп, бір ғана сұраққа жауап беріп, бір сөзді анықтайды. Мысалы: Ыстық шаңға құмыққан Байжан купенің терезесін қайта түсіріп жіберді.

ІV. Жаңа тақырып бойынша түсінігін тексеру:

І деңгей

Төмендегі сөйлемдерді сөйлем мүшесіне талда.

1. Уығын ат үстінен шаншатын он екі қанат үлкен үй – бұл отырғандардың да көрмеген үйі.

2. Күнге шағылысқан күміс күмбездей төрт ақ үй Асқардың көзіне алыстан шалынды.

ІІ деңгей

Мәтінді байланыс түрлеріне қарай, сөйлем мүшелеріне қарай талда.

1. Биылғы қыс сықырлаған аязсыз, құтырынған борансыз жұмақ басталып еді. Мал әлі жайылымды,жаз қызуы бойда,бүрсеңдер кездің белгілері әлі білінген жоқ- ты.

ІІІ деңгей

« Қазақстан қазбалары» деген тақырыпта мәтін құра.

Оқулықпен жұмыс

51-жаттығу. Нақыл, ақыл сөздерді оқып шығып, анықтауыш болып тұрған сөздерді құрмына қарай топтап жазыңдар.

V . Жаңа сабақты бекіту:

Айсыз кеш қоңырқай ағаш үйдің қорасында қап-қараңғы боп тұнып қапты.

Бұл үйдегі барлық жайды қонақтарына орысша ұғындырған соң, Абай біраз тоқтап, қарсы алдындағы кесек денелі ұрыға көп қадалып қарады. (М.Ә.)

Осы жиынға сәлем айтқан – Зередей аналары екен.(М.Ә.)

Кеңсенің сыртындағы кішкене қақпадан кіріп, екі бөлмелі үйге келдік.

Ыстық шаңға құмыққан Байжан купенің терезесін қайта түсіріп жіберді.

2. Үлестірме қағаздар бойынша жұмыс.

VІІІ . Сабақты бекіту:

1. Бағалау.

2. Үй тапсырмасын беру.

Тапсырма. «Адамның жақсы, жаман болмағы - өзінен» деген тақырыпқа ойтолғау жазу.

Сабақ жоспары

1. Пән аты: Қазақ тілі.

2. Сыныбы: 8

3. Күні, айы, жылы:

4. Тоқсан: ІІ

5. Мұғалім:

Сабақтың тақырыбы: Пысықтауыш, оның өзіндік ерекшеліктері

Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік: оқушылардың пысықтауыш туралы лингвистикалық білімдерін кеңейту, синтаксистік талдау жасау дағдыларын дамыту, жаттығу жұмыстары мен қосымша тапсырмалар арқылы бекіту.

2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, Отанды сүюге, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.

3. Дамытушылық: оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, қисынды ойлауға дағдыландыру.

Сабақтың типі: аралас сабақ

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, талдау.

Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты үлестірмелі қағаздар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу.

2.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

3.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

1.Анықтауыш туралы түсінік.

2. 51-жаттығу

3. «Адамның жақсы, жаман болмағы - өзінен» деген тақырыпқа ойтолғау жазу.

ІІІ Білім тексеру:

Терме диктант.

1.басында құндызданған қара пұшпақ бөрік. 2.жаңа ғана ыстаған сабаның иісі мұрынды жарып тұр. 3. Жаздың жайлы кещі. Жұқалаң ұзыншақ көп бұлт қызыл сеңдей болып батар күнді ентелеп қамап тұр.

ІV Жаңа сабаққа дайындық

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

1. Іс – әрекет, оқиғаның мекенін, мезгілін, себебін, мақсатын, сын – қимылын білдіреді.

2. Мағынасына қарай мезгіл пысықтауыш, мекен пысықтауыш, сын – қимыл пысықтауыш, себеп – салдар пысықтауыш, мақсат пысықтауыш болады.

3. Меңгеру, жанасу, қабысу арқылы жасалады.

Сұрақтары:қашан? Қалай? Не себепті? Не үшін? Қайдан? Қайтіп?

Пысықтауыштың мағыналық түрлері және оның жасалу жолдары:

Пысықтауыштың мағыналық түрлері	Сұраулары	Мысалдар
Мезгіл пысықтауыш Мезгіл үстеуінен Жатыс септігіндегі мезгіл мәнді зат есімнен Септік шылаулы сөзден.	Қашан? Қай кезде? Қай уақытта?	Ол бүгін келеді. 22- наурыз күн мен түн теңеледі. Таңертеңгі шайдан соң Абай әке қасынан шығып, Майбасарға келе жатты.
Мекен пысықтауыш Мекен үстеуінен. Атау, ілік табыстан бақа басқа септіктерде тұрған зат есімдерден	Қайда? Қай жерде? Қай жақта? Қайдан?	Әжесі үйде қалды. Асан биыл мектепке барады. Біз қала маңынан келдік.
Мақсат пысықтауыш Мақсат үстеуінен Ғалы, гелі, п тұлғалы көсемшелерден Үшін шылауымен келген есім сөзден	Кім үшін? Не үшін? Неге? Қандай мақсатпен?	Сәуле зат алғалы келді. Ол әдейі кірді. Мен осыны айту үшін сөйлестім.
Амал пысықтауыш Қимыл-сын үстеулерінен Еліктеуіштен Көсемше тұлғалы етістіктен	Қалай? Қайтіп? Қалайша?	Жиналыста шапшаң сөйледі. Бала жүгіре-жүгіре шаршады. Ол сөзді естігенде ол сылқ – сылқ күлді.
Себеп пысықтауыш Өткен шақтық есімшеден	Неліктен? Не себептен?	Сен түсінбегендіктен айта алмадық.
Мөлшер пысықтауыш Мөлшер үстеулерінен Мөлшер мәнді сын есімдерден	Қанша? Қалай?	Сабақта ұзақ сөйледі. Емтиханға жаппай кірді Тақтайды ұзын кес.

VІ. Жаңа тақырып бойынша түсінік тексеру:

І деңгей

1. Тұрлаулы мүшеден тұрлаусыз мүшенің қандай айырмашылығы бар?сөйлемдерді сөйлем мүшелеріне қарай талда

• Мына гүлдердің ұйқыдан көзін ашқан жас балаша жайқалып тұрғанын қарашы.

Шешесі Айшаға айыпты кісіше қарады.

ІІ деңгей

1. Пысықтауыш, пысықтауыш болатын сөз таптары туралы түсінік. Төмендегі сөйлемдерге кешенді талдау жаса

Сұрғылт беті ащы дәрі ішкен кісідей тыжырынып,бір танауымен ғана мырс ете қалды.

Хал үстіндегі адамдай соғыстың тынысы да бұзылып барады.

ІІІ деңгей

1. «Менің арманым» деген тақырыпта шығарма жазып, сөйлем мүшелеріне талда.

VІІ. Жаңа сабақты бекіту:

Кітаппен жұмыс:

52 – жаттығу

Пысықтауыш баяндауышпен қалай байланысады? Байланысу түрін атаңдар. Мысалдармен дәлелдеңдер.

53 – жаттығу

Мәтінен қарамен берілген пысықтауыштарды қарым- қатынасқа түскен сөздермен қоса теріп жазыңдар. Пысықтауыштарды құрамына қарай талдаңдар.

VІІІ сабақты бекіту:

1. Бағалау

2. Үй тапсырмасын беру.

1. Пысықтауыш туралы түсінік

2. 54, 55 - жаттығу