• Майлықожа Сұлтанқожаұлы – дидактикалық поэзияның ірі өкілі. «Толғау»
Тақырып жоспары:
- Майлықожа Сұлтанқожаұлы өмірі мен шығармашылық жолы
- «Толғау», «Үш жігіт», «Аңқау мен қу» жыр-толғаулары
- Ақын шығармаларының негізгі ой өзегі
- • Қызығушылықты ояту. Интерактивті тақтадан Мейрамбек Беспаевтың орындауындағы Майлықожа Сұлтанқожаұлының бір термесі тыңдалады. («Жақсы адам қартайса», «Дүниеге мейман көңілім», «Ілімге толса көкірек», т.б.)
- CD дискілер
- http://www.youtube.com/
- • Оқушылар өздері тыңдаған терме негізінде ой бөліседі, ой өрбітеді, авторы туралы білгендерін еске түсіреді. Мағынасын тани отырып шығарма мазмұнын ашады.
ТЕРМЕ
- • Қазақ халық поэзиясында қалыптасқан лирикалық өлең түрі. Ғибраттылық мәні бар моральдық идеялар тұрғысынан әр нәрсені теріп айтып, бір нәрседен екінші нәрсеге ауысып отыру термеге айрықша тән қасиет. Ол нақыл сөз үлгісінде құрылып, әдетте өнегелі, нұсқалы сөздердің тізбегіндей болып келеді.
- Болатжан Абылқасымов.
- Дидактикалық поэзия
- • Дидактикалық поэзия ( didaktikos – үлгілі, өнегелі, тағылымды) – үгіт-насихаттық, өсиет сарын сипатында түзілген, поэзиялық жанрда жазылған шығармалар. Атап айтқанда, дидактикалық, философиялық толғаулар, мысалдар, термелер, баталар, қанатты, нақыл сөздер, ғылыми-танымдық немесе қоғамдық-саяси, философиялық-әлеуметтік тақырыпта жазылған поэзиялық трактаттар.
- Ерекшелігі
- • Дидактикалық мазмұндағы туындыларда халықтық философия, педагогика, мораль, этика мәселелері, гуманистік сарындар баяндалады. Халықтың көркемдік және эстетикалық түсініктері, сан замандар мен ғасырлар бойы жинақтаған білік, ақыл, тәжірибе, әдет-ғұрып, тұрмыс-салттағы жарқын дәстүрлер әңгімеленеді.
- Майлықожа Сұлтанқожаұлы өмірі
- • 1835 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы Сарыағаш ауданында дүниеге келген.
- • 14 жасында тұлдыр жетім қалады.
- • Бұхара, Самарқан, Ташкент қалаларында болған.
- • Шығыс поэзиясына, әсіресе, Науаи, Фирдоуси, Низами шығармаларына ден қойған.
- • Қожа Ахмет Йасауи, Сүлеймен Бақырғани, Асанқайғы, Бұқар жырау шығармаларымен жете танысқан.
- • Дулат, Шортанбай, Молда Мұсалармен пікірлес болған.
- • 1898 жылы дүние салған.
- Әдеби мұрасының жанры мен мазмұны
- • Ғибрат, нақылдар: «Ер көгерер дұғамен», «Жолдас болсаң жақсымен», «Жақсы адам қартайса» , т.б.
- • Арнау өлеңдер: «Райымқұлға», «Ноғай мырзаға», «Ахмет төреге», «Тұрлыбекке» , т.б.
- • Дастан, мысалдары: «Қасқыр», «Тотынама», «Аңқау мен қу», «Шора батыр», «Үш жігіт»
- • Айтыстар: Сүйінбаймен, Мәделіқожамен, Күдеріқожамен, Құлыншақпен, Айман-Гүлханыммен, Ұлбикемен, қырғыз ақыны Жаныспен айтыстары
- Жариялануы
- • Майлықожа шығармалары өзімен тұстас ақындардың біразынан бұрын басылым көрген.
- • 1883 жылы Ташкент қаласында Я. Лютштың құрастыруымен жарық көрген «Қырғыз хрестоматиясы» атты жинақта ақынның «Райымқұлға», «Ноғай мырзаға», «Қасқыр», «Үш жігіт» атты ұзақ толғаулары басылған.
- Талданатын шығармалар:
- • «Толғау»
- • «Үш жігіт»
- • «Аңқау мен қу»
- • «Жылдың төрт мезгілі»
- Мәнерлеп оқу, тақырыптық, жанрлық, көркемдік ерекшеліктерін таныту
- Дәйек сөз
- • Майлықожа өз шығармаларында көбінесе жалпы адам мінездерін түзетуді жырлайды. Оларда терең ойшылдық пен өткір сықақшылдық та айқын көрініп отырады.
- Мардан Байділдаев
- Өлең-толғаулардың негізгі ой өзегі
- • адамгершілік қасиеттерді дәріптеу
- • кәсіпке, еңбексүйгіштікке шақыру
- • елге деген сүйіспеншілік
- • жағымсыз мінездерді шенеу
- • адам өмірі, жас ерекшеліктері
- • табиғат көріністері, т.б.
