Тақырыбы:
«ХІХ ғасырдың 50- 70 жылдарындағы
және ХХ ғасырдың басындағы
ұлт - азаттық қозғалыстар"
Сабақтың мақсаты:
тәрбиелік – Қазақ батырларының бостандық, тәуелсіздік
жолындағы күресін сипаттау арқылы
оқушыларға патриоттық тәрбие беру.
білімділік – ХІХ ғасырда Қоқан феодалдарының, патша
үкіметінің озбырлық саясатына қарсы қазақ,
қырғыз шаруаларының көтеріліске шығу себептерін түсіндіру.
дамытушылық – Қазақ халқының тәуелсіздік пен
бостандық жолындағы күресін бүгінгі өмірмен ұштастыра қарастыру.
ХІХ ғасырдың 50 жылдары
Қоқан хандығына тәуелді қазақ жерлері:
Оңтүстік Қазақстан,
Сырдарияның орта ағысы – Ақмешіт,
Ташкент – Жетісу.
Көтеріліс басшысы: Жанқожа Нұрмұхамедұлы
Қоқан хандығының езгісіне қарсы
қазақ, қырғыз шаруалары күресінің
басталуының негізгі cебептері:
- Ташкент билеушісі Мырза Ахметтің қазақ, қырғыз
жерлерін күшпен тартып алып, өз жақындарына
беруі.
- Салықтың көбеюі және тұрмыс құрмаған әйелдерге
арнап 3 сом 50 тиындық қосымша салық салуы.
- Жергілікті тұрғындардың балаларын Орта Азия
базарларында құлдыққа сатуы.
1858 жылы наурызда
Әулиеата маңында ең ірі көтеріліс болды.
Көтерілістің негізгі қозғаушы күші
- қазақ, қырғыз шаруалары.
1858 жылы мамыр - көтерілісшілер Созақ,
мерке, шалақорғанды алып,
Жаңақорған мен Түркістанды қоршады.
Көтерілістің жеңілу себептері:
Күрестің стихиялығы.
- Ұйымдастырудың әлсіздігі.
- Феодалдардың опасыздығы
Көтерілістің тарихи маңызы:
Қазақ, қырғыз халықтарының біріккен қозғалысы.
Оңтүстік Қазақстанды Қоқан тепкісінен босатып,
Ресей құрамына кіруіне алғышарт жасады .
1867- 1868 жылдардағы
реформалар отаршылдық езгіні тереңдетті:
Жерді патша үкіметінің мемлекеттік меншігі етіп жариялады.
Жаңа бекіністерді көптеп салды.
Салықтар көбейтілді
(шаңырақ салығы 1сомнан 3 сомға дейін өсті, земство)
1868 жылдың желтоқсаны – 1869 жылдың қазан аралығында
Орал мен Торғайда көтеріліс болды.
Көтерілістің сипаты:
отаршылдыққа қарсы және антифеодалдық.
Көтерілістің жетекшілері : Сейіл Түркібайұлы,
Беркін Оспанұлы.
1869 жылғы 6 мамыр – Жайсан көлі маңында
20 000 көтерілісші фон Штемпель тобын 7 күн бойы
қоршап, жазалаушылар шайқаспай әскери шепке
қайтып кетті.
1869 жылғы наурыз- маусым
30 000 шаруа феодалдарға қарсы
41 рет шабуыл жасады.
Көтерілісшілерге қарсы подполковник Рукиннің,
граф Комаровскийдің, генерал- губернатор Веревкиннің
жазалаушылар тобы жіберілді.
Көтерілістің жеңілу себептері:
Қарудың аздығы.
Ауызбірліктің болмауы, ақсүйектер опасыздығы.
Шаруалардың түпкі мақсаттарын жете түсінбеуі.
1870 жыл Манғыстаудағы шаруалар көтерілісі.
Көтерілістің себебі:
1.1869 жылғы Уақытша Ереженің енгізілуі.
2. 40 мыңдық шаңырақтан тұратын Адай руы
екі жылда 160 000 сом салық төлеуге тиіс болды.
Көтеріліс басшылыры: Досан Тәжұлы, Иса Тіленбайұлы.
1870 жылы 5 сәуір
көтерілісшілер Александровск фортына шабуыл жасады.
1870 жыл мамыр
Манғыстауға Кавказдан әскер топ жеткізіліп, көтеріліс талқандалды.
1870 жыл желтоқсан
И. Тіленбайұлы, Д. Тәжұлы, И. Көлұлы бастаған 3000 шаңырақ
Хиуа хандығына өтіп кетті.
Көтерілістің тарихи маңызы:
Тұңғыш рет қазақ жұмысшыларының күреске қатысуы.
ХІХ ғасырдың 70- 80 жылдардағы
Ресейдегі азаттық қозғалысының құрамдас бөлігі.
ХІХ ғасырдың соңы – ХХ ғасыр басында бұрынғы
Түркістан шебінде 941 қоныстанушылар поселкесі пайда болды.
Түркістанда әр бір келімсекке 3,17 десятина,
жергілікті халыққа 0,21 десятина жер берілді.
